Banita na antypodach
Jerzy Jarniewicz
¯ycie Neda Kelly'ego to materia³ na barwn± powie¶æ przygodow±. Ale w nagrodzonej Bookerem ksi±¿ce Australijczyka Petera Careya los tego banity zamienia siê w przypowie¶æ o starciu jednostki z potê¿nym aparatem przemocy i ucisku, jakim jest pañstwo i jego instytucje. W tym zderzeniu jednostka jest na przegranej pozycji, choæby stara³a siê za wszelk± cenê tej konfrontacji unikaæ
Ned Kelly, tytu³owy bohater powie¶ci Careya, to postaæ autentyczna. Ten syn irlandzkich emigrantów by³ legendarnym przywódc± rodzinnego gangu, który przez parê lat sia³ pop³och w po³udniowo-wschodniej Australii, rabowa³ banki i krad³ byd³o, zyskuj±c s³awê wroga publicznego numer jeden. Schwytany podczas krwawej ob³awy zgin±³ na szubienicy w 1880 roku, w wieku zaledwie 26 lat.
Jak Bonnie i Clyde
Postaæ i losy Neda Kelly'ego sta³y siê tworzywem jednej z naj¿ywotniejszych legend australijskich, wielokrotnie opisywanej i ekranizowanej - w rolê Neda wcieli³ siê kiedy¶ sam Mick Jagger. Ned Kelly, przez wielu uznawany za bohatera narodowego, który pomóg³ scementowaæ ¶wie¿± i kruch± jeszcze to¿samo¶æ narodow± Australijczyków, zamieni³ siê w romantyczny mit o nieskrêpowanej niczym wolno¶ci. Tym samym przy³±czy³ siê do poka¼nej dru¿yny wyjêtych spod prawa bohaterów ludowych, takich jak ¶redniowieczny Robin Hood, wspó³czesny Nedowi amerykañski zabijaka Jesse James czy pó¼niejsza para przestêpczych kochanków - Bonnie i Clyde.
¯ycie Neda Kelly'ego to materia³ na barwn± powie¶æ przygodow±, ale w nagrodzonej Bookerem ksi±¿ce Careya los tego banity zamienia siê w przypowie¶æ o starciu jednostki z potê¿nym aparatem przemocy.
Ned Kelly od pocz±tku skazany by³ na klêskê. Urodzi³ siê jako syn irlandzkiego buntownika, którego do emigracji zmusi³y brytyjskie prze¶ladowania. Carey podkre¶la to irlandzkie pochodzenie Neda, przez które w oczach w³adzy ju¿ z góry by³ cz³owiekiem podejrzanym, naznaczonym przestêpczym piêtnem. W pewnym stopniu problemy Neda z australijskim prawem i protestanckim establishmentem by³y przeniesieniem na antypody irlandzko-brytyjskiego konfliktu, którego g³ówny akt rozgrywa³ siê na drugiej pó³kuli. Bo Irlandczycy, rugowani z ziemi na ojczystej wyspie, nie znale¼li domu nawet w odleg³ej Australii. Ned - jako Irlandczyk w Australii - by³ wiecznym wygnañcem, cz³owiekiem bez ziemi i bez domu, tak w wymiarze mitycznym, jak historycznym.
Bandyta w bandyckim kraju
Kontynent australijski to doskona³a sceneria dla opowie¶ci o represyjnym pañstwie wiêzieniu, bowiem a¿ do po³owy XIX wieku pe³ni³ on funkcjê olbrzymiej kolonii karnej. Przez lata tam w³a¶nie Korona Brytyjska zsy³a³a przestêpców i buntowników, w tym tak¿e niepokornych mieszkañców swej irlandzkiej prowincji. Podczas lektury powie¶ci Careya trudno zreszt± nie zauwa¿yæ, ¿e mieszkaj±cy tu Irlandczycy, w¶ród których wychowywa³ siê Ned Kelly, spêdzaj± bez ma³a tyle samo czasu w wiêzieniach i aresztach, co na wolno¶ci, w wyniku czego skutecznie zaciera siê granica miêdzy tymi dwoma przeciwstawnymi ¶wiatami. Pozostaje im zatem ucieczka w busz i bezprawie, jak zrobi³ to Kelly, albo - jak jego ¿ona - za ocean, do utopijnej Ameryki.
W wersji wydarzeñ, jak± przedstawia nam Carey, Ned Kelly jawi siê jako usidlona przez system ofiara, która nie wybra³a ¿ycia banity, koniokrada i mordercy, lecz by³a do niego zmuszona. Carey buduje postaæ wzbudzaj±c± jednoznaczn± sympatiê czytelnika - Ned jest m³odzieñcem szczerym, prostodusznym i gotowym do po¶wiêceñ, pracowitym i lojalnym. Rzuci³ wyzwanie prawu w obronie w³asnej dopiero wtedy, kiedy zrozumia³, ¿e prawo s³u¿y jawnemu bezprawiu. Je¶li historiê Neda, któr± ¶ledzimy od jego urodzin do tragicznej, przedwczesnej ¶mierci, mo¿na nazwaæ opowie¶ci± o dojrzewaniu, to jest to dojrzewanie ku pozbawionej z³udzeñ filozofii ¿yciowej, lapidarnie ujêtej w ostatnich s³owach bohatera: "Takie jest ¿ycie". To zdegradowane ¿ycie odar³o Neda z jakichkolwiek iluzji i nauczy³o go jednego - pañstwo i jego potê¿ne instytucje, policja, s±dy, wiêziennictwo, szko³a, parlament, nawet ¶rodki przekazu kpi± sobie z prawa. A tym samym doprowadzaj± do tego, ¿e równie¿ inni to prawo lekcewa¿±. Wymowa powie¶ci Careya wydaje siê w tym miejscu wyj±tkowo radykalna - bandyta rodzi siê w bandyckim kraju.
Opowie¶æ o manipulowaniu histori±
Szczególn± rolê w tej powie¶ci pe³ni jêzyk. Carey bowiem, posi³kuj±c siê autentycznymi dokumentami, oddaje g³os Nedowi. Pozwala mówiæ - a raczej pisaæ - ofierze, a nie jej prze¶ladowcom. Czytamy wiêc historiê wydarzeñ spisan± bez interpunkcji i nie zawsze zgodnie z normami poprawno¶ci jêzykowej, przez cz³owieka, którego nikt pisaæ nie uczy³, ale który czuje, ¿e je¶li jego ¿ycie ma mieæ jakikolwiek sens, sam musi je zapisaæ. Snuje wiêc swoj± autobiograficzn± opowie¶æ w d³ugim li¶cie do córki. Swoje ¶wiadectwo kieruje do potomnych.
Carey nie pierwszy raz w swojej prozatorskiej twórczo¶ci podejmuje temat historii. Pisz±c powie¶æ w formie autobiografii tytu³owego bohatera, dokonuje rewizji obowi±zuj±cego obrazu przesz³o¶ci: oddaje g³os tym, którym g³os odebrano. Walka Kelly'ego z pañstwem staje siê wiêc tak¿e walk± o to, by zostaæ wys³uchanym, by zostawiæ po sobie ¶wiadectwo. Tymczasem pañstwo, stra¿nik oficjalnej historii, boi siê s³ów Neda i jego opowie¶ci nie mniej ni¿ jego kul. Zanim go dopadnie i w majestacie prawa powiesi, zabija go wielokrotnie, niszcz±c kolejne zeszyty z jego "prawdziw± histori±".
W tym miejscu niezwyk³a powie¶æ Careya staje siê opowie¶ci± o manipulowaniu histori±, którego - jako wytwór wyobra¼ni pisarskiej - sama jest ¶wiadomym przyk³adem. Dlatego w jej tytule nie mo¿na nie s³yszeæ ironii.
"Prawdziwa historia Neda Kelly'ego", Peter Carey, prze³o¿y³a Magdalena Gawlik-Ma³kowska, Prószyñski i S-ka, Warszawa
acha, recenzja ksiazki pochodzi z GW
http://serwisy.gazeta.pl/kultura/1,34169,2838977.html
Powered by Invision Power Board
© Invision Power Services
