W dniu 19 lipca 1936 roku grupa Polaków – emigrantów politycznych, zamieszkałych w Hiszpanii oraz uczestników międzynarodowej spartakiady robotniczej w Barcelonie wstąpiła do milicji republikańskiej i wraz z tzw. Centurią im. Ernesta Thälmanna (kompania) wymaszerowała na front aragoński.
W dniu 28 sierpnia 1936 roku dziewięciu górników polskich z Francji przekroczyło granicę francusko – hiszpańską i wzięło udział w obronie miasta Irúnu. Po jego opanowaniu przez wojska rebelianckie 4 września 1936 roku wycofali się oni na teren Francji, lecz wkrótce wrócili do Hiszpanii. W Barcelonie wspólnie z przybyłą z Paryża grupą Polaków z Stanisławem Matuszczakiem, Stanisławem Ulanowski „Bolek” i Antonim Kochankiem, którzy w dniu 8 września 1936 roku utworzyli 36 osobowy oddział ciężkich karabinów maszynowych im. gen. Jarosława Dąbrowskiego w składzie tzw. kolumny „Libertad” (batalion). Od 11 września 1936 roku grupa ta walczyła na froncie, początkowo pod Talaverą, uczestniczyła w kontrataku na Pelahustan i odznaczyła się w obronie wzgórza Osso. 6 października 1936 roku kolumna „Libertad” została zmuszona do odwrotu w kierunku Madrytu, a następnie okrążona przez oddziały gen. Franco. Część oddziału udało się wyjść z okrążenia, który następnie wzięła udział w obronie Madrytu, pod Brunete i El Escorialem.
Pod koniec października 1936 roku grupa im. gen. J. Dąbrowskiego została skierowana do miejscowości Albacete, gdzie rozpoczęto tworzenie brygad międzynarodowych i gdzie później było dowództwo brygad międzynarodowych. Z przybyłej tam grupy 300 Polaków w dniu 24 października 1936 roku sformowano batalion im. gen. Jarosława Dąbrowskiego w składzie trzech kompanii po 100 – 120 ludzi. Dowódcą batalionu został Stanisław Ulanowski, komisarzem politycznym Stanisław Matuszczak. Uzbrojenie batalionu składało się ze starych karabinów meksykańskich, 4 ciężkich karabinów maszynowych „Maxim” i granatów własnej produkcji wykonanych z puszek po konserwach.
4 listopada 1936 roku batalion w składzie XI brygady międzynarodowej wysłano do Madrytu, do odwodu frontu. 8 listopada 1936 roku batalion skierowano na front, gdzie walczył na przedmieściach Madrytu w rejonie Ciudad Universitaria, nad rzeką Manzanares, w rejonie Mostu Francuskiego. W czasie tych walk batalion poniósł znaczne starty i został częściowo wycofany w celu reorganizacji.
29 listopada 1936 roku batalion został włączony w skład XIII brygady międzynarodowej pod dowództwem Węgra gen. „Lukacsa” (Máté Zalka).
28 grudnia 1936 roku batalion został przerzucony pod Guadalajarę z zadaniem opanowania ważnego węzła drogowego Madryt – Saragossa oraz Madryt – Sigüenza i odcięcia wojskom rebelianckim walczącym pod Madrytem dróg do baz zaopatrzeniowych. W dniu 2 stycznia 1937 roku batalion opanował węzeł drogowy a w trakcie walk śmiertelnie rany został dowódca batalionu Antoni Kochanek. Jego następcą został Wiktor Kuźnicki „Paweł Szkliniarz”. W dniach 8 – 11 stycznia 1937 roku batalion w składzie XIII brygady międzynarodowej walczył na froncie pod Majadahonda, a następnie został wycofany do odwodu, gdzie został uzupełniony.
7 lutego 1937 roku batalion został przerzucony do Argandy i zajął pozycję w rejonu mostu na rzece Jarama – centralnego obiektu ataku wojsk gen. Franco w ich natarciu na Madryt od południa. Batalion pomimo znacznych strat odparł wszystkie ataki.
Od 10 marca 1937 roku batalion walczył na froncie pod Guadalajarą przeciwko wojskom włoskiego korpusu interwencyjnego i 18 marca 1937 roku wraz z innymi oddziałami XI i XII brygad międzynarodowych zdobył Brihuegę. W kwietniu 1937 roku walczył ponownie nad rzeką Jarama w rejonie Morata de Tajuña i w Casa de Campo. Następnie wycofany na odpoczynek. W dniu 1 maja 1937 roku otrzymał ofiarowany przez Komitet Centralny Komunistycznej Partii Polski sztandar z rąk Gustaw Reichera „Rwala”. W końcu maja 1937 roku wraz ze zgrupowaniem gen. „Lukacsa” został wysłany na front pod Hueskę, gdzie w dniach 11 – 16 czerwca 1937 roku wziął udział w nieudanym natarciu ponosząc dotkliwe straty.
23 czerwca 1937 roku batalion im. gen. Jarosława Dąbrowskiego został przeformowany w 150 brygadę, której dowódcą został Hiszpan Fernando Gerasi, a komisarzem politycznym Stanisław Matuszczak. W skład brygady weszły bataliony:
* polski im. gen. Jarosława Dąbrowskiego,
* węgierski im. Matiasa Rakosiego
* francusko-belgijski batalion im. André Marty
* polski batalion im. José Palafoxa (sformowany 6 lipca 1937 roku).
W skład batalion im. José Palafoxa oprócz Polaków wchodzili także Hiszpanie, Ukraińcy – zgrupowani w kompanii im. Tarasa Szewczenki i Żydzi – zgrupowani w kompani im. Naftalego Botwina.
W lipcu 1937 roku brygada pod dowództwem J. Strzelczyka „Jan Barwińskiego” walczyła pod Brunete, w sierpniu na froncie aragońskim.
W sierpniu 1937 roku w skład brygady włączona została polska kompania im. Adama Mickiewica, która od początku 1937 roku walczyła w składzie 9 batalionu im. Czapajewa pod Teruelem, w obronie Almerii, na froncie Grenady i Kordoby, a następnie w operacji zaczepnej pod Brunete. Wcielono ją jako 1 kompanię do batalionu im. José Palafoxa. 8 sierpnia 1937 roku 150 brygada została przemianowana na XIII brygadę międzynarodową im. Jarosława Dąbrowskiego, a kompanię im. Adama Mickiewicza wydzielono z batalionu im. José Palafoxa i przekształcono w 3 polski batalion im. Adama Mickiewicza. W końcu sierpnia brygada walczyła pod Saragossą, gdzie wyróżniła się śmiałym wypadem na Villamayor de Gallego.
Od września 1937 roku brygada znajdowała się odwodzie frontu. W dniach 12 – 18 października 1937 roku walczyła pod Fuentes del Ebro, a w grudniu 1937 roku na odcinku Tardienta-Ziera w górnej Aragonii w celu odciążenia Teruelu, co umożliwiło w dniu 24 grudnia 1937 roku Teruelu.
W lutym 1938 roku brygada brała udział w ofensywie wojsk republikańskich w Estramadurze. 16 lutego 1938 roku brygada rozpoczęła walki o łańcuch górski Sierra Quemada, wdzierając się w ugrupowanie wojsk frankistowskich i przełamując ich obronę, lecz kontrnatarcie wojsk gen. Franca doprowadziło od odcięcia i zniszczenia części brygady. Na początku marca 1938 roku brygadę skierowano na front aragoński, gdzie uczestniczyła w walkach obronnych i odwrotowych w składzie 35 dywizji międzynarodowej dowodzonej przez gen. „Waltera” (Karola Świerczewskiego).
Wizyta członków dowództwa brygad międzynarodowych i w polskich oddziałach nad rzeką Ebro
Powiększ
Wizyta członków dowództwa brygad międzynarodowych André Marty i Luigi Longo w polskich oddziałach nad rzeką Ebro
21 lipca 1938 roku brygada została skierowana nad rzekę Ebro, gdzie dowództwo wojsk republikańskich przygotowywało przeciwnatarcie w celu powstrzymania ofensywy wojsk frankistowskich. 25 lipca 1938 roku brygada sforsowała rzekę Ebro, włamując się głęboko w pozycje wojsk frankistowskich i podeszła pod Gandesę, gdzie toczyła przez 2 miesiące walki. Za udział w walkach nad rzeką Ebro brygada otrzymała najwyższe odznaczenie bojowe republiki – Medalla del Valor.
Oprócz Polaków walczących w XIII brygadzie międzynarodowej, Polacy byli także organizatorami polskich baterii artylerii: im. Walerego Wróblewskiego (utworzonej 16 grudnia 1937 roku) i im. Bartosza Głowackiego (utworzonej w lipcu 1937 roku), która wchodziły w skład 1 międzynarodowego słowiańskiego dywizjonu artylerii ciężkiej, walczyli w baterii artylerii przeciwlotniczej im. Karola Liebknechta, zajmowali stanowiska dowódców i komisarzy w 129 brygadzie międzynarodowej, 35 i 45 dywizji oraz w szeregu innych jednostkach wojsk republikańskich.
24 września 1938 roku rząd Republiki Hiszpańskiej pod naciskiem Ligi Narodów wycofał jednostki międzynarodowe z linii frontu a następnie zdemobilizował w październiku 1938 roku.
W styczniu 1939 roku ponownie jednak żołnierze brygady zgłosili się do dyspozycji rządu i w dniu 24 stycznia 1939 roku brygadę skierowano na front kataloński, gdzie walczyła jeszcze dwa tygodnie. 9 lutego 1939 roku żołnierze XIII brygady międzynarodowej wraz z pozostałymi oddziałami brygad międzynarodowych przekroczyli granicę Francji, gdzie zostali internowani.
Polacy biorący udział w wojnie domowej w Hiszpanii posiadali własną prasę wydawaną w języku polskim :
„Dąbrowszczak” (początkowo nosił nazwę „Dąbrowszczyk”) – pismo batalionu im. Jarosława Dąbrowskiego, później także brygady do czasu gdy zaczęto wydawać „Ochotnika Wolności”
„Bartoszak” – pismo baterii im. Bartosza Głowackiego
„Naprzód” – pismo batalionu im. José Palafoxa
„Żołnierz Wolności” – pismo batalionu im. Adama Mickiewicza
„Ochotnik Wolności” (hiszp. El Voluntario de la Libertad) – oficjalny organ prasowy XIII Brygady Międzynarodowej im. Jarosława Dąbrowskiego
W grudniu 1938 roku została ustanowiono odznaka pamiątkowa bojowników XIII brygady międzynarodowej . Odznaka przedstawia trójramienną gwiazdę antyfaszystowską umieszczoną na wieńcu laurowym. Na środku gwiazdy umieszczony jest popiersie gen. Jarosława Dąbrowskiego w mundurze armii francuskiej. Na górnym ramieniu gwiazdy jest umieszczony napis XIII BI (skrót od nazwy brygady w języku hiszpańskim 'XIII Brigadas Internacionales ), a na dolnych daty 1936 i 1938. Pod gwiazdą umieszczona jest szarfa z napisem Za Waszą Wolność i Naszą w języku hiszpańskim (hiszp. Por Vuestra Libertad y la Nuestara).
W dniu 18 października 1956 roku Rada Państwa PRL ustanowiła medal za Waszą Wolność i Naszą w celu uznania zasług bojowych uczestników walk w obronie Republiki Hiszpańskiej w latach 1936 – 1939.
Medal za Waszą Wolność i Naszą - awers i rewers
Powiększ
Medal za Waszą Wolność i Naszą - awers i rewers
[Edytuj]
Obsada personalna polskiego batalionu im. Jarosława Dąbrowskiego (24 października 1936 – 16 kwietnia 1937)
Dowódca batalionu :
Stanisław Ulanowski „Bolek” (24 października – 20 listopada 1936)
„Andre” (Francuz) (20 listopada 1936) – poległ
Wiktor Kuźnicki „Paweł Szkliniarz” (20 listopada 1936)
Ferdinand Kozowski „Petrow” (Bułgar) (20 – 21 listopada 1936)
Antoni Kochanek (21 – 26 listopada 1936)
Wiktor Kuźnicki „Paweł Szkliniarz” (26 listopada – 30 grudnia 1936)
Antoni Kochanek (30 grudnia 1936 – 2 stycznia 1937) – poległ
Wiktor Kuźnicki „Paweł Szkliniarz” (2 stycznia – 13 lutego 1937)
Józef Strzelczyk „Jan Barwiński” (13 lutego – 16 kwietnia 1937)
Komisarz polityczny:
Stanisław Matuszczak (24 października 1936 – 16 kwietnia 1937)
Adiutant batalionu:
Tadeusz Oppman (24 października – 20 listopada 1936)
Golender (20 listopada – 21 grudnia 1936) – poległ
Józef Matyja (21 grudnia 1936 – 2 stycznia 1937) – poległ
„Tonef” (2 – 24 stycznia 1937)
Adam Dawidowicz (24 stycznia – 16 kwietnia 1937)
Stanisław Ulanowski „Bolek” (20 lutego – 16 kwietnia 1937)
1 kompania
Dowódca:
Iwan Szewera „Wańka” (24 października – 16 listopada 1936)
Franciszek Pałka (16 – 20 listopada 1936) – poległ
Józef Jaźwiński (24 listopada 1936 – 16 kwietnia 1937)
Komisarz polityczny:
Franciszek Pałka (24 października – 20 listopada 1936) – poległ
Michał Jewczuk (24 listopada 1936 – 2 marca 1937)
Andrzej Szymański (2 marca – 16 kwietnia 1937)
2 kompania
Dowódca:
Adam Dawidowicz (24 października – 15 listopada 1936)
Józef Strzelczyk „Jan Barwiński” (15 listopada 1936 – 14 stycznia 1937)
(od 15 grudnia 1936 roku nastąpiło połączenie 2 kompanii z 1 kompanią, natomiast pod numerem drugim występowała do 24 stycznia 1937 roku kompania bałkańska)
Władysław Zjawiński (24 stycznia – 21 lutego 1937)
Wacław Komar (21 lutego – 14 kwietnia 1937)
Roman Kuligowski (14 – 16 kwietnia 1937)
Komisarz polityczny:
Mikołaj Jawny (24 października – 21 listopada 1936)
Karol Janta (24 listopada – 15 grudnia 1936)
„Zomeo” (Bułgar) (15 grudnia 1936 – 24 stycznia 1937)
Andrzej Szymański (24 stycznia – 21 lutego 1937)
Rudolf Gałecki (21 lutego – 16 kwietnia 1937)
3 kompania
Dowódca:
Antoni Kochanek (24 października – 21 listopada 1936)
(od 24 listopada 1936 roku 3 kompania została połączona z 2 kompanią, a od 15 grudnia 1936 roku także z 1 kompanią i występująca pod tymi numerami do 20 stycznia 1937 roku)
Wacław Komar (20 stycznia – 21 lutego 1937)
(od 21 lutego 1937 roku nastąpiło kolejne połączenie 3 kompanii z 2 kompanią i nowa kompania występowała pod numerem drugim, od 2 marca 1937 roku numer trzeci przejęła kompania bałkańska)
Nikoł Marinow „Christow” (2 marca – 16 kwietnia 1937)
Komisarz polityczny:
Karol Janta (24 października – 24 listopada 1936)
Jan Rutkowski „Szymon” (20 stycznia – 21 lutego 1937)
Josif Baikdudch (Bułgar) (2 marca – 16 kwietnia 1937)
Kompania ciężkich karabinów maszynowych
Dowódca:
Wiktor Kuźnicki „Paweł Szkliniarz” (24 października – 20 listopada 1936)
Stanisław Wrocławski (20 listopada 1936) – poległ
Franciszek Błażej (24 listopada 1936 – 16 kwietnia 1937)
Komisarz polityczny:
Leon Inzelsztain (24 października – 20 listopada 1936) – poległ
Seweryn Kirszenbaum „Sewek” (24 listopada 1936 – 2 marca 1937)
Józef Ziółkowski (2 marca – 16 kwietnia 1937)
Kompania bałkańska
Dowódca:
Mirkič (15 – 16 listopada 1936) – poległ
Nikoł Marinow „Christow” (16 listopada – 15 grudnia 1936)
(od 15 grudnia 1936 roku kompania bałkańska występowała pod numerem drugim i do 24 stycznia 1937 roku dowodził nią Józef Strzelczyk „Jan Barwiński”)
Nikoł Marinow „Christow” (24 stycznia – 16 kwietnia 1937)
(od 2 marca 1937 roku do 16 kwietnia 1937 roku kompania występowała pod numerem trzecim)
Komisarz polityczny:
Ilisch (15 listopada – 15 grudnia 1936)
„Zomeo” (15 grudnia 1936 – 14 stycznia 1937)
Dudek (Jugosłowianin) (24 stycznia – 2 marca 1937)
Josif Baikdudch (2 marca – 16 kwietnia 1937)
Kompania hiszpańska „Ambinete”
Dowódca:
Barnabe Vera (21 lutego – 16 kwietnia 1937)
Komisarz polityczny:
José Lacierra (21 lutego – 2 marca 1937)
Miguel Martinez Morales (2 marca – 16 kwietnia 1937)
Obsada personalna brygady międzynarodowej im. Jarosława Dąbrowskiego (16 kwietnia 1936 – 24 września 1938)
Dowództwo brygady:
Dowódca:
Fernando Gerasi y Mechulan (Hiszpan) (16 kwietnia – 15 lipca 1937)
Józef Strzelczyk „Jan Barwiński” (15 lipca 1937 – 28 marca 1938)
Michaił Chwatow „Charczenko” (Ukrainiec) (28 marca – 30 sierpnia 1938)
Bolesław Mołojec „Edward” (30 sierpnia – 24 września 1938)
Komisarz polityczny:
Stanisław Matuszczak (16 kwietnia – 2 sierpnia 1937)
Tadeusz Ćwik „Władysław Stopczyk” (2 sierpnia – 15 września 1937)
Stanisław Matuszczak (15 września 1937 – 28 marca 1938)
Lorenzo Varela (Hiszpan) (28 marca – 24 września 1938)
Szef sztabu:
Miraku (Albańczyk) (16 kwietnia 1937 – 28 marca 1938)
Tadeusz Oppman (28 marca – 3 kwietnia 1938)
Wiktor Mencel „Seweryn Mazrycer” (3 kwietnia – 9 kwietnia 1938)
Henryk Toruńczyk (9 kwietnia – 24 września 1938)
Batalion im. Jarosława Dąbrowskiego (16 kwietnia 1937 – 24 września 1938)
Dowódca:
Józef Strzelczyk „Jan Barwiński” (16 kwietnia – 15 lipca 1937)
Wacław Komar (15 lipca 1937 – 13 lutego 1938)
Franciszek Księżarczyk (13 – 16 lutego 1938)
Antoni Pietrzak (16 lutego – 17 marzec 1938)
José Martinez (Hiszpan) (17 marzec – 3 września 1938)
Emiliano Chamon (Hiszpan) (3 – 24 września 1938)
Komisarz polityczny:
Jan Rutkowski „Szymon” (16 kwietnia – 16 września 1937)
Józef Ziółkowski (16 września 1937 – 2 kwietnia 1938)
Seweryn Kirszenbaum „Sewek” (2 kwietnia – 18 lipca 1938)
Marcelino Blanco Otero (Hiszpan) (18 lipca – 24 września 1938)
Adiutant:
Stanisław Bielecki (16 kwietnia – 26 sierpnia 1937) – poległ
Franciszek Księżarczyk (26 sierpnia 1937 – 13 lutego 1938)
Antoni Pietrzak (13 – 16 lutego 1938)
Józef Mrozek (16 lutego – 24 września 1938)
Batalion im. José Palafoxa (6 lipca 1937 – 24 września 1938)
Dowódca:
Jan Tkaczow (6 lipca 1937 – 16 lutego 1938) – poległ
Józef Szlachta (16 – 17 lutego 1938)
Salvadore (Hiszpan) (17 lutego – 18 czerwca 1938)
Fernando D'Haro „Señor” (Hiszpan) (18 czerwca – 3 sierpnia 1938)
István Molnár (Węgier) (3 sierpnia – 24 września 1938)
Komisarz polityczny:
Mikołaj Dwornikow „Stanisław Tomaszewicz” (6 lipca 1937 – 16 lutego 1938) – poległ
Manola (Hiszpan) (16 lutego – 15 maja 1938)
Eugeniusz Szyr (15 maja – 24 września 1938)
Adiutant:
Bolesław Mołojec „Edward” (6 lipca – 27 października 1937)
Józef Szlachta (27 października 1937 – 12 stycznia 1938)
Henryk Toruńczyk (12 stycznia – 16 lutego 1938)
Adam Lewinski (16 lutego – 27 lipca 1938) – poległ
Jerzy Braun (27 lipca – 18 września 1938)
Paweł Schoenfeld (18 – 21 września 1938) – poległ
Jerzy Braun (21 – 24 września 1938)
Batalion im. Adama Mickiewicza (27 października 1937 – 24 września 1938)
Dowódca:
Bolesław Mołojec „Edward” (27 października 1937 – 28 marca 1938)
Jan Gacek (28 marca – 8 kwietnia 1938)
Leon Wachowiak (8 kwietnia – 10 czerwca 1938)
Franciszek Księżarczyk (10 czerwca – 24 września 1938)
Komisarz polityczny:
Wasyl Łazowy (27 października – 16 grudnia 1937)
Lamas (Argentyńczyk) (16 grudnia 1937 – 16 lutego 1938) – poległ
Ignacy Krzemień „Feuerberg” (16 lutego – 14 czerwca 1938)
Bolesław Maślankiewicz (14 czerwca – 25 lipca 1938)
Emilio Rueda (Hiszpan) (25 lipca – 2 września 1938)
Robles (Hiszpan) (2 września – 20 września 1938)
Bolesław Jeleń (20 – 24 września 1938)
Adiutant:
Roman Stefański (27 październik 1937 – 16 lutego 1938) – poległ
Leon Wachowiak (16 lutego – 16 marca 1938)
Jan Gacek (16 – 28 marca 1938)
Henryk Toruńczyk (28 marca – 9 kwietnia 1938)
Daniel Abramowicz (9 kwietnia – 27 lipca 1938) – poległ
Wiktor Mencel (27 lipca – 24 września 1938)
Batalion im. Matiasa Rakosiego (25 kwietnia 1937 – 24 września 1938)
Dowódca:
Ákos Hevesi (25 kwietnia – 12 czerwca 1937) – poległ
Mihály Szálvai „Czapajew” (28 sierpnia 1937 – 24 września 1938)
Komisarz polityczny:
György Weiszbrum (25 kwietnia – 14 maja 1937)
Imre Tarr (14 maja – 12 czerwca 1937) – poległ
György Weiszbrum (12 czerwca 1937 – 2 kwietnia 1938) – poległ
Jaime Villadrosa (Hiszpan) (2 kwietnia – 24 września 1938)
Bataliony czasowo wchodzące w skład Brygady im. Jarosława Dąbrowskiego
Batalion im. André Marty (16 kwietnia – 30 listopada 1937)
Dowódca:
Emile Boursiers (16 kwietnia – 30 listopada 1937)
Komisarz polityczny:
Armand Maniou (16 kwietnia – 30 listopada 1937)
Batalion im. Djure Djakovicia (19 sierpnia – 2 września 1937)
Dowódca:
Nikoł Marinow „Christow” (19 sierpnia – 2 września 1937)
Komisarz polityczny:
nie ustalono
Batalion im. Georgi Dymitrowa (10 października – 30 listopada 1937)
Dowódca:
Josef Pavel „Franta Szuster” (Czech) (10 października – 30 listopada 1937)
Komisarz polityczny:
Prodan Tabakow (Bułgar) (10 października – 30 listopada 1937)
Obsada personalna XIII brygady międzynarodowej im. Jarosława Dąbrowskiego (24 stycznia – 9 lutego 1939 roku)
Dowództwo brygady:
Dowódca:
Henryk Toruńczyk (24 – 27 stycznia 1939)
Mihály Szálvai „Czapajew” (Węgier) (27 stycznia – 9 lutego 1939)
Komisarz polityczny:
Roman Orłowski „Orłow” (24 stycznia – 9 lutego 1939)
Szef sztabu:
Wiktor Mencel (24 stycznia – 9 lutego 1939)
1 batalion
Dowódca:
István Molnár (Węgier) (24 – 27 stycznia 1939)
Józef Mrozek (27 stycznia – 9 lutego 1939)
Komisarz polityczny:
Ignacy Krzemień „Feurberg” (24 stycznia – 9 lutego 1939)
2 batalion
Dowódca:
Mihály Szálvai „Czapajew” (Węgier) (24 – 27 stycznia 1939)
István Molnár (Węgier) (27 stycznia – 9 lutego 1939)
Komisarz polityczny:
nie ustalono
ewentualnie moge zalatwic.
.