* państwo nie daje nigdy swoim obywatelom swobody uchylania się od jego praw i rozporządzeń, swobody dobrowolnego należenia lub nienależenia do jego organizacji

* w państwie prawdziwa wolność staje się nieziszczalną nigdy utopią

* państwo reguluje nie tylko warunki bezpieczeństwa i obrony, lecz także wychowanie, religię, oświatę, postępowanie prywatne i publiczne, warunki ekonomiczne, higienę, moralność; wszystko bowiem zahacza o interesy państwowe i wszystko może zagrażać podwalinom jego istnienia

* państwo pragnie życie skrępować ustawą i poddać jego przyrodzoną rozmaitość normom przymusowym

* wszelkie państwo to przymus społeczny, zmuszający siłą fizyczną, policyjną do zachowywania praw uświęconych

* system karny w rękach państwa może stać się narzędziem ucisku politycznego, rozszerzając pojęcie "zbrodni" na wszystko co przeczy ustalonym prawidłom porządku i moralności społecznej

* państwo jest organizacją terytorialną, przymusową, prawem ziemi, które owłada człowieka dlatego, że na niej zamieszkał

* państwo to obrońca wyzysku

* są trzy źródła nędzy ludzkiej, zarówno fizycznej jak i moralnej: własność prywatna, państwo i praca przymusowa

* wszechstronne wyzwolenie człowieka wymaga przede wszystkim i jedynie zniszczenia tych źródeł, zniszczenie państwa, jako uorganizowanej siły przymusu i gwałtu nad jednostką, zastępując je przez wolne stowarzyszenia, zaspokajające zbiorowe potrzeby ludzi w sposób naturalny, tj. bez pomocy kodeksu karnego i siły policyjnej

* nie należy uznawać żadnej władzy, bo każda władza dąży do przymusu i gnębienia, a więc przeszkadza rozwojowi ludzi i gatunku

* praktyczna negacja państwa jest negowaniem tych wszystkich potrzeb społecznych, wskutek których państwo istnieje i tych wszystkich funkcji, które wykonywa jako obrońca praw własnościowych, jako wykonawca sprawiedliwości i jako stróż moralności publicznej

* negacja państwa w życiu indywidualnymjest wyrzeczeniem się wszystkich tych czynności, gdzie państwo jest potrzebne i wstrzymaniem się od wszelkiej pomocy udzielanej jego funkcjom (np. odmawianie mu wszelkiej pomocy prywatnej lub zbiorowej w ściganiu i prześladowaniu przestępców)

* w celu wyrugowania z dusz ludzkich nałogu państwowości komuna stara się jak najbardziej o rozwinięcie w ludziach potrzeby i umiejętności swobodnego zrzeszania się

* i tak samo państwo zaniknie samo przez się, gdy rozerwany będzie wszelki łącznik między potrzebami życia ludzkiego a instytucjami państwowymi, gdy lud odmówi wszelkiego współudziału w wykonywaniu praw państwowych; jeden dzień powszechnego bojkotu, wypowiedzenia posłuszeństwa władzom wojskowym, sądowniczym, policyjnym i administracyjnym wystarczy do osłabienia najpotężniejszego państwa

* instytucja bojkotowana, prawo, z którego nikt nie korzysta, umiera swoją naturalną śmiercią i nie ma sposobu jego ocalenia

* "Komuna" nie uznaje żadnego państwa i dąży do tego, aby wszystkie potrzeby ludzkie zbiorowe, wymagające organizacji, zaspokajane były przez swobodne stowarzyszenia

* nieuznawanie państwa wyraża się w prywatnym postępowaniu:
* nie podaje skarg do sądu
* nie bierze udziału w sądach przysięgłych
* nie świadczy przed sądem
* nie przyjmuje wezwania sądowego w sprawach cywilnych
* nie wykonuje wyroków sądowych, które mu dają moc krzywdzenia kogoś
* nie denuncjuje złodzei ani zbrodniarzy przed policją
* nie pomaga policji w wykryciu lub schwytaniu przestępcy
* nie przyjmuje żadnej posady w służbie policyjnej lub jakiejbądź służbie rządowej
* nie bierze udziału w żadnych instytucjach przez rząd zakładanych lub protegowanych
* jeżeli nie może odmówić złożenia przysięgi (jak np. w wojsku) to jednak nie przywiązuje do niej żadnej wartości wewnątrz sumienia swego
* jeżeli nie może odmówić służby wojskowej, to jednak w razie wojny zachowuje się tak, by nie szkodzić ludziom, zatem zupełnie biernie
* nie uznaje żadnych praw cywilnych, jakie rząd daje w małżeństwie nad żoną i dziećmi
* nie oddaje dzieci do szkół rządowych


Patriotyzm

* naród może być wolny jedynie kosztem wolności jednostki, a im wolniejszy naród, tym większym niewolnikiem jest jednostka

* dogmatyk dla potęgi narodowej gotów jest w każdej chwili poświęcić interes wolnościowy jednostki; ani wzmocnienie władzy rządowej, ani militaryzm, ani żadne prawa wyjątkowe nie przerażają go, gdy chodzi o interes bytu narodowo-państwowego

* racja stanu uświęca wszystkie ofiary z dobrobytu człowieka

* kwestia "niepodległości narodowej" staje się kwestią przeobrażenia mapy geograficznej

* "wolność polityczna" jest przede wszystkim wolnością n a r o d u , nie człowieka, a czym ta wolność będzie dla jednostki ludzkiej, w jakim stopniu rozluźni jej więzypolicyjne i ekonomiczne, to odsuwa się na plan dalszy jako kwestia podrzędniejszej natury.

* zadanie etyczne: wykorzenienie instynktów nienawiści plemiennej lub religijnej; w każdym robotniku bez względu na religię i narodowość widzieć towarzysza

* partia robotnicza nie może mieć nic wspólnego z tymi "patriotami", co pod słowem "ojczyzna", rozumiejąc swój własny interes, pragną pogodzić robotników z fabrykantami, a na miejsce walki klasowej i sprawy robotniczej chcą postawić walkę plemienną i sprawę narodową, to znaczy chcą tego, żeby robotnicy razem z kapitalistami, jako jeden naród polski walczyli z niemieckim i rosyjskim narodem... Nie powinniśmy dać się złapać na te plewy. Dla nas robotnicy niemieccy i rosyjscy tak samo jak robotnicy wszystkich krajów są braćmi, a polscy kapitaliści - wrogami

* na dnie sprawy narodowej leży zawsze interes kapitalistów, jedności narodowej nie może być tam, gdzie jest wyzysk; gdzie jedni duszą drugich, tam nie może być braterstwa

* należy potępiać wszelkie objawy szowinizmu narodowego, ponieważ ten przeszkadza braterstwu ludzi


Kapitalizm

* im więcej człowiek potrzebuje, tym mniej ma, im bardziej czuje się wolnym i równym panem przyrody - tym gorzej gniecie go despotyzm kapitału, tym potworniejsza nierówność rzeczywistych praw życiowych pęta wszystkie jego żądania... stąd nierównowaga duchowa.

* niezgodność warunków życia z psychizmem jednostki wytwarza nienormalność istnienia, pesymizm, rozpacz, miotanie się gorączkowe, człowiek czuje się coraz bardziej olbrzymem strąconym w przepaść, spętanym Prometeuszem, spętanym przez boga - Kapitał

* dopóki fabryka, ziemia i wszelkie bogactwa nie staną się własnością wszystkich robotników, dopuki władza nie przejdzie w ich ręce, dopóty i wyzysk klasy robotniczej istnieć nie przestanie - dopóty i walka robotników z fabrykantami skończyć się nie może

* rewolucja robotnicza, wywłaszczając kapitalistów, obala jednocześnie ich rządy, wydziera im z rąk władzę, a czyniąc z kapitałów wspólną własność wszystkich pracujących, władze rządzenia także oddaje wszystkim

* cała atmosfera kapitalizmu powoduje, iż egoizmjest ludziom szczepionyw ciągu całego życia, począwszy od dzieciństwa, szczepiony przez wychowanie i warunki społeczne, przez konkurencję, przez ciężką walkę o chleb, przez panowanie pieniędzy, przez cały system niewoli. Jest to ogromna hodowla i szkoła egoizmu

* zrodzony z kapitalizmu egoizm szerzy ciemnotę i nędzę

* pieniądz jest wszechwładny, zatem nie ma takiej podłości przed którą cofnął by się kapitalista. Gonitwa za pieniądzem przeważa wszystkie inne względy. Każdy marzy o tym by najskuteczniej łupić pracę ludu. W rezultacie pogłębia się nędza, która jeszcze bardziej czyni życie beznadziejnym rodząc złodziei, morderców, prostytutki

* dzisiejsze (kapitalistyczne) warunki społeczne stwarzają atmosferę moralną taką, w której człowiek żyjąc, uczy się egoizmu, oszukiwania i krzywdzenia

* na dzisiejszym typie człowieka spodlonego i chorego wspierają się wszystkie instytucje społeczne, rządzoące życiem współczesnym, które określamy ogólnym terminem kapitalizmu, albo ściślej "kapitalistycznego państwa", ponieważ polityczne instytucje współdziałają tutaj z ekonomicznymi, wychowawczymi itp. jako przystosowana wewnętrznie, harmonijna całość społeczna

* sprzedajne, egoistyczne sumienie jednostki odpowiada doskonale społecznej instytucji i idei "własności osobistej", tej zaś odpowiadają ściśle państwowe kodeksy cywilne i karne, instytucje sądów i policji, dalej więzienia i system wychowawczy szkół państwowych, w końcu zaś zasady katechizmu religii panującej i cała moralność czynna i twórcza Kościoła, związanego ściśle z państwem

* nic nie ma "mego", wszystko jest bowiem "nasze"

* własności prywatnej należy przeciwstawić własność wspólną:
* nie korzystać z dochodów z kapitału lub majątku ziemskiego
* nie pożyczać na procent i weksel
* nie upominać się nigdy u nikogo sądownie o pożyczone pieniądze
* pomagać w potrzebie nie uważając tego ani za jałmużnę, ani pożyczkę
* nie prowadzić żadnego przedsiębiorstwa opartego na wyzysku
* nie procesować się sądownie o spadki
* nie wykorzystywać niczyjej pracy

* wspólna własność, czyli negacja dzisiejszego ustroju, zlanie jednostki ze społeczeństwem w całej sferze życia zewnętrznego, będąca ekonomicznym celem socjalizmu, jest zarazem rewolucyjnym środkiem do zupełnego wyzwolenia człowieka

Socjalizm

* socjalizm, który w zasadzie swej polityki postawił upaństwowienie wszelkich zadań życia społecznego, który każdą sprawę dotyczącą interesów robotniczych lub ogólnokulturalnych stara się odjąć dziedzinie inicjatywy prywatnej i zrzeszeń wolnych, aby przekazać ją państwu do załatwienia, nie może stać się niczym innym jak partią reform państwowych
* rozszerzanie funkcyj i władzy państwa, które polityka socjalistyczna przeprowadza z dnia na dzień, jest to jednoczesne zwężanie pola działalności indywidualnej, zrzeszeniowej
* każda szkoła upaństwowiona, każdy system ochrony zdrowia lub bezpieczeństwa przekazany policji, każdy interes zawodowy lub cywilizacyjny, który znalazł swój wyraz w prawodawstwie i odpowiednich instytucjach biurokratycznych, czyni zbytecznymi zabiegi indywidualne około tej sprawy, osłabia inicjatywę jednostek i działalność stowarzyszeniową
* państwo wchodzące w pewną dziedzinę życia społecznego, zabija w niej zarazem życie instytucji swobodnych, instytucje te zwyradniają się jako rzecz niepotrzebna
* stosunki społeczne oparte na zasadzie sprawiedliwości i braterstwa dobrowolnego zanikają jako cecha nieużyteczna życiowo; jest to wynik nieuniknionypolityki upaństwowienia, prawo doboru naturalnego, prawo zwyradniania się wszystkiego, co przestaje być potrzebne i ćwiczone w walce o byt jednostek i gromad
* gdzie monopol państwowy utrwala się na dobre, tam ludzkość zatraca nawet instynkt i uzdolnienie do stworzenia instytucji swobodnych
* polityka państwowa wzmacniając niezbędność państwa w życiu ludzkim, wykształca typ ludzi, którzy są związani z państwem tysiącznymi potrzebami osobistymi, którzy w każdej sprawie rachują tylko na instytucje biurokratyczne i którzy wskutek tego solidaryzują się jak najzupełniej ze wszystkimi interesami państwa i umieją cenić praktyczną wartość obywatelskiego posłuszeństwa władzom
* wzmacnianie niezbędności państwa w życiu osobistym to najpewniejsza droga do despotyzmu
* socjalizm dążący dio upaństwowienia całego życia człowieka kształci moralność niewolników, polegającej na posłuszeństwie rozkazowi lub prawu i nie zmieniającej się od tego, jaką treść lub dany rozkaz zawiera w sobie, ponieważ nie ma tutaj wolności wyboru ani dobrowolnego posłuszeństwa
* nowe państwo socjalistyczne rozbuduje swój aparat biurokratyczny i stanie się w ten sposób władzą nie dla mas, ale ponad masami, będzie to zatem nowa odmiana ustroju wyzysku, która powoła do życia nowe klasy i stworzy nową nierówność społeczną
* system powstały w ten sposób szybko przeistoczyłby się w państwowość gnębiącą swobodę jednostek i stałby się takim potworem społecznym, o jakim nie marzyła nigdy żadna klasa uciskana
* komunizm wprowadzony pod przymusem i utrzymywany za pośrednictwem policyjnego przymusu, sam sobie zaprzecza i staje się tylko nową postacią ucisku państwowego
* socjalizm państwowy wcale nie zmierza do wywalczenia wolności dla klasy robotniczej, ponieważ chce zastąpić niewolnictwo kapitalistyczne niewolnictwem państwowym
* niewola ma wiele różnych imion i masek; nazywała się Cezaryzmem rzymskim, Inkwizycją świętą, Jakobinizmem, Konwentem republikańskim, a dziś nazywa się dyktaturą proletariatu i ludowym państwem pracy
* dzisiejszy socjalizm rewolucyjno-państwowy musi zginąć, jak każde kłamstwo, każda rozterka pomiędzy frazesem i czynem, pomiędzy ideologią, którą się głosi, a którą się wykonywa i urzeczywistnia z dnia na dzień, lub stać się bezpaństwowym

Demokracja

* ze sprzeczności kapitalizmu pochodzi demokracja
* u podstawy rządów demokratycznych leży zasada większości; tylko w grupie jednolitej decyzja większości może być wyrazem woli zbiorowej i wspólnym uświadomieniem istotnych interesów jednostki
* gdy zbiorowość jest zróżniczkowaniem, natenczas decyzja większości musi być zarazem pogwałceniem interesów wolnościowych i stłumieniem tych wszystkich odrębności przyrodzonych, które nie dają się sprowadzić do jednej normy
* rządy demokratyczne nie mogą sprawować się inaczej, jak za pomocą gnębienia rozmaitych mniejszości, gnębienia tym większego i ogarniającego tym szersze masy ludzkie, im więcej dziedzin życia społecznego przechodzi w zakres funkcji państwa
* ci, którzy przeprowadzają uchwały w jednej sprawie, według swego punktu widzenia i interesów, mogą znaleźć się w mniejszości przy sprawie następnej, tak że w rezultacie mniejszości, których potrzeby są tamowane i uciskane w rządach demokratycznych, nie stanowią mniejszości absolutnej społeczeństwa, lecz raczej jego w i ę k s z o ś ć , i to tym pewniej, im więcej zagadnień życia społecznego przechodzi w atrybuty państwa
* większość w respublice ludowej, demokratycznej, b ę d z i e m o g ł a gnębić policyjnie rozwój tego ruchu, jaki uzna za szkodliwy
* demokracja nie ma w sobie nic takiego, co by zabezpieczało całkowicie wolność propagandy i rozwoju
* sprawa swobodnego rozwoju pewnej odmiennej grupy lub pewnego prądu nie powinna być uwarunkowana zdobyciem większości
* demokracja jest zdobywaniem wolności dla siebie kosztem wolności innych, podstawianiem jednej normy przymusowej, na miejsce drugiej
* wolność człowieka to wolność bycia sobą, rozwijanie swego typu przyrodzonego, nie zaś tego, który ktoś uzna za wyższy, doskonalszy lub użyteczniejszy
* rząd demokracji polega właśnie na tym uwarunkowaniu swobody danej grupy przez stanie się większością tj. przez zatamowanie swobodnego rozwoju innych grup ludzkich, przez upaństwowienie i upowszechnienie tego, co nie potrzebuje i nie powinno być, ani powszechne, ani przymusowe
* żadna opozycja parlamentarna nie da się nawet porównać z tym co może wytworzyć bojkot mas ludowych
* parlament można jeszcze rozpędzić, lecz żaden rząd na świecie nie posiada ani takiej siły, ani środków, żeby mógł przymusić, choćby pewną część ludności do wspomagania i korzystania z instytucji państwowych, gdy ta z nich korzystać nie chce
* idea demokracji kłóci się z naturą państwa, ponieważ ze swej istoty jest i powinna być wyłącznie bezpaństwowa

Rewolucja

* przeinaczenie świata ludzkiego nie może odbyć się na drodze rewolucji biurokratycznej, tj. za pomocą nowej władzy, któraby, jako parlament socjalistyczny lub rząd spiskowy narzuciła ludziom nowe formy życia społecznego
* ani komunizm, ani bezpaństwowość nie daje się zaszczepić w duszach ludzkichśrodkami policyjnymi
* w polityce wysunąć się musi na pierwszy plan rewolucja moralna, rozbudzenie takich potrzeb i takiej ideowości w duszach ludzkich, które by zaprzeczały porządkowi istniejącemu i z żywiołową siłą parły do wytworzenia komunistycznych form współżycia
* jeżeliby komunizm w tej sztucznej postaci, bez przeobrażenia się moralnego ludzi, mógł się nawet utrzymać, to w każdym razie zaprzeczałby samemu sobie i byłby takim potworem społecznym, o jakim nie marzyła nigdy żadna klasa uciskana, a tym bardziej proletariat, broniący praw człowieka i przez samą historię przeznaczony do jego wyzwolenia
* komunizm zaś utrzymany przymusowo, wbrew naturalnym potrzebom mas ludowych, sam sobie zaprzecza i staje się tylko nową postacią ucisku państwowego
* zagadnieniem praktycznym wyzwolenia człowieka przez komunizm jest dokonanie rewolucji moralnej w duszach ludzkich, z której wyłonią się społeczne formy komunizmu
* dla agitacji pozostaje tylko jedno pole działania, mianowicie - dusza człowieka, gdzie ona rzeczywiście może rozwijać pierwiastki rewolucji z całą świadomością swego celu
* jedyne zadanie rewolucji spoczywa w rewolucji duszy człowieka
* rzeczą niemożliwą jest poprzez oderwane od życia społecznego państwowe działania, stworzenie nowego Mesjasza zbawiającego ludzkość poprzez policję
* rewolucja polityczna jest tylko żywiołowym i koniecznym następstwem rewolucji moralnej i jako taka nie daje się nigdy przeprowadzić z góry

Pacyfizm

* sakrament braterstwa jest istotą naszej woli i im bardziej nasza wola w postaci życia i czynów oddala się od wzoru braterstwa, tym bardziej zaprzeczamy jej istocie, co prowadzi nas wprost do metafizycznego samobójstwa
* każdy ideał moralno-społeczny ma te same zasadnicze cechy co ideał braterstwa, ten najwyższy ze wzorów doskonalenia się życia
* podstawą istnienia jest braterstwo, pomoc wzajemna
* w stosunkach z ludźmi należy kierować się tylko miłością i braterstwem, występować czynnie w obronie każdej krzywdy i niesprawiedliwości
* przyjaźń jest potęgą wybawicielską
* naród, w którym uczucia przyjaźni są rozwinięte, gdzie zamiast sobkostwa i egoizmu panuje przyrodzona potrzeba wzajemnej pomocy, bezinteresownego wspomagania się na wszystkich polach życia - naród taki znalazł już moc niezwyciężoną, rozwiązał zagadkę wolności i dobrobytu, tak samo jak i pojedynczy człowiek
* przyjaźń szerzy wolność i siłę
* wszelkimi sposobami rozwijać w ludziach zdolność do przyjaźni bezinteresownej, pojmowania życia jako poszukiwania zbiorowego szczęścia
* do stworzenia nowego gatunku nadczłowieka jedynym możliwym narzędziem, środkiem jest ideał braterstwa, który jest najwyższym ze wzorów doskonalenia się życia
* w etyce braterstwa jest tylko jeden dogmat - bezwzględne poszanowanie człowieka i jedna zasada pojmowania życia - jako interesu wspólności, w której jednostka odnajduje prawdziwy sens istnienia i prawdziwe szczęście
* wolno robić wszystko gdzie nie ma krzywdy, wszystko jest dobrem, gdzie jest przyjemność

Egalitaryzm

* jedynym grzechem jest krzywda ludzka, a jedyną cnotą braterstwo
* należy traktować z jednakowym poszanowaniem wszelkie stosunki miłości między kobietą, jest to nietykalna dziedzina indywidualnej swobody, do której żadna etyka wtrącać się nie powinna
* zło zaczyna się wtedy, gdy wynika krzywda ludzka
* należy brać w obronę pożyciew nieślubne i przeciwdziałać opinii krzywdzącej kobietę
* należy brać w obronę prostytutki, domagać się postępowania z nimi takiego samego, jak z każdą tak zwaną "uczciwą kobietą", poszanowania ich godności ludzkiej
* należy nie uczęszczać do domów tolerancji, ponieważ są one instytucją wyzysku i przemocy nad kobietą
* nie uznawać obowiązku prawdomóstwa ani przysięgi, jeżeli potwierdzenie prawdy lub dotrzymanie przysięgi może przynieść krzywdę człowiekowi
* braterstwo ludzi jest podstawą wszystkich ideałów
* nikt nikogo nie potępia, nie uznaje wyższości i niższości moralnej
* każdą wadę lub występek uważa się za zjawisko naturalne, dające się zupełnie usprawiedliwić
* w każdym człowieku są zaczątki zarówno wszystkich złych jak i dobrych rzeczy, przewaga zaś jednych lub drugich zależy tylko od warunków życia
* do rzeczy rozdzielających ludzi należą także wszelkie formy konwencjonalnego obcowania ze sobą

Religia

* nędza stworzyła ideę "Boga"
* wszystkie zawiedzione uczucia i marzenia, wszystkie tęsknoty niezaspokojone nigdy, cały ciężar doznanej krzywdy, a stanowiący porządek natury - wszystko to ogniskuje się w jedno pożądanie wielkiego odwetu, w jedną myśl, która ma być negacją wszystkiego, co istnieje - negacją realnego strasznego życia, nieokreśloną nadzieją wyzwolenia. Tę buntowniczą negację życia nazwano Bogiem
* chrześcijaństwo to społeczny i moralny wyraz wolności i praw człowieka, ideologia głosząca równość, miłość i braterstwo
* z chwilą kiedy religia się upaństwowiła i przy pomocy przymusu państwowego stała się religią światową rozpoczął się proces chrzczenia" niewiernych przy pomocy wojska, burzenia pogańskich świątyń, czy ścinania opornych
* upaństwowienie chrześcijanizmu nie mogło oczywiście odbyć się bez jego przemiany wewnętrznej, zasadniczej
* kościół złączony z władzą i przymusem państwowym nie mógł oczywiście pozostać w zgodzie z nauką Jezusa, odrzucającą, jako największe zło - przemoc, władzę, bogactwo, własność, krzywdę człowieka, wszelki przejaw samolubstwa i obłudy, z nauką która nawet szła tak daleko, że zakazywała przysięgać, sądzić, wymierzać kary, modlić się, spełniać obrządki kultu, zajmować się interesami życia; stawiając człowiekowi za wzór niekłopotliwe piękno linii polnej: doskonałość jej Ojca niebieskiego
* całe Kazanie na Górze, ten najbardziej rewolucyjny manifest, jaki kiedykolwiek został wypowiedziany, to najwyższe piękno życia, zasadzające się tylko na miłości wzajemnej ludzi i na bezwzględnej swobodzie jednostki - rzecz jasna, że nie mogło być upaństwowione, nie mogło pogodzić się, ani z tym co ustalało się potem w ciągu całych wieków jako działalność społeczna i polityczna Kościoła, jako działalność wychowawcza i moralna
* z cudownego snu, jakim objawił się ludziom w Nazarecie, pozostała tylko nazwa, imię; religia musiała się zmienić zupełnie, wytworzył się chrześcijanizm nowy, nie mający nic wspólnego z tym, jaki głosił Jezus, jaki żył w pierwszych wiekach w chrześcijańskich komunach, jaki chował się po katakumbach i dawał to niesłychane bohaterstwo i tę pogardę śmierci
* niewolnikom zostają przyznane dusze i tytuł człowieka, pewne prawa własnościowe i osobiste, czego społecznym i moralnym wyrazem jest chrześcijaństwo
* Kościół monopolizując naukę i wychowanie, tworząc organizacje zakonne i rycerskie sprawił, iż idea religijna zaczęła być utożsamiana z celami politycznymi, czego przykładem są wyprawy krzyżowe w celu nawracania pogan, których to jednak prawdziwym celem były kolejne podboje nowych ziem dla łupów wojennych i zwiększenia "przestrzeni życiowej"
* religię jest owocem dogmatyzmu i źródłem upokorzenia i niewolniczego podporządkowania się jednostki
* tak naprawdę Boga nie należy szukać poza sobą, bowiem on jest w nas, w naszej dobroci, miłości i poczuciu braterstwa
* Jezus jest tak bardzo znienawidzony przez narody chrześcijańskie, które imieniem jego uświęciły to wszystko w życiu ludzkim, co on sam usiłował zniszczyć i czemu wypowiedział walkę
* żaden twórca nowych ideałów i nowej nauki życia nie został tak pokrzywdzony jak ten, któremu dano imię Boga

Wolność

* wolność człowieka to wolność bycia sobą, rozwijanie swego typu przyrodzonego, nie zaś tego, który ktoś inny uważa za wyższy, doskonalszy lub użyteczniejszy
* proletariat w równej mierze potrzebuje wolności jak i zabezpieczenia bytu
* państwo to organizacja przymusowa, gdzie prawdziwa wolność jednostek staje się nieziszczalną nigdy utopią
* nowa idea wolności - wolności nie tylko narodu, klasy, systemu, lecz także wolności człowieka, która z natury swojej, jako rzecz na wskroś indywidualna, z żadną formą państwowości pogodzić się nie da
* wolność klasy, narodu, społeczeństwa należy mierzyć zakresem wolności indywidualnego człowieka
* bezpaństwowość, która pozwala ludziom na jak najszersze eksperymentowanie społeczne, na stosowanie wszelkich idei nowych, jakie z siebie wyłonić może nie spętany niczym geniusz ludzkości, stwarza zarazem najlepsze warunki dla walki ze wstecznictwem, rutyną i zastojem
* ostatecznym celem w walce o wolność musi być likwidacja państwa: policyjnej organizacji przymusu i utworzenie społeczeństwa bezpaństwowego



----------------

* Wolność to możność działania jednostki i atrubut natury ludzkiej.
* ...tygrys pożera, bo jest do tego żeby pożerać, a wy chcecie żeby rząd, który jest do tego by uprawiać korupcję, nie uprawiał jej?
* Z chwilą gdy wszystkie normalne środki, jakimi dysponuje rząd, spełzły na niczym, wasza polityka streszcza się w jednym słowie: siła.
* Własność to kradzież
o w późniejszym etapie życia, nie licząc już na całkowitą likwidację państwa i władzy Proudhon pisał: ...własność jest największą siłą rewolucyjną jaka istnieje i jaka pozwala przeciwstawić się władzy...
* Ludzi należy przekonać, że oświetlenie umysłów jest najlepszą rewolucją.
* Z religią dzieje się jak z polityką, nie wystarczy udowodnić ich nicości i bezsilności; po sprowadzeniu ich do nicości, trzeba jeszcze zapełnić powstałą lukę.
* Autorytet, rząd, władza, państwo - każde z tych słów oznacza to samo - środek nacisku i wyzysku... Ktokolwiek kładzie na mnie rękę, aby mną rządzić, jest uzurpatorem i tyranem - uważam go za swego wroga.
* Pajęczyny dla możnych i bogatych, łańcuchy, których żadna stal nie zdoła przeciąć, dla małych i ubogich, sieci rybackie w rękach rządu.
o Opis:o systemie prawnym
* Sądzić należy iż rewolucja pokojowa, jest czymś nazbyt idealnym, aby nasza wojownicza ludzkość zadowoliła się nią



-----------------------

Anarchizm

* nazywając się anarchistami, wyrażamy przez to przede wszystkim, że nie chcemy traktować innych tak, jakbyśmy sami nie chcieli być przez nich traktowani, że więcej nie będzie­my tolerować nierówności, która pozwoliłaby komukolwiek z nas używać swej siły, podstępu, zdolności w sposób, jaki by się nie podobał nam samym. Ale równość we wszystkim - synonim sprawiedliwości - to anarchizm... Nie tylko tej abstrakcyjnej trójcy: Prawu, Religii i Autorytetowi wypowiadamy wojnę. Stając się anarchistami, rozpoczynamy ją przeciwko całej fali oszukaństwa, podstępu, wyzysku, znieprawienia, występku, słowem - nierówności, które spaczyły nasze serca. Wypowiadamy wojnę takiemu sposobowi postępowania i myślenia. Rządzony, oszukiwany, wyzyskiwany, prostytutka i temu podobni, ranią przede wszystkim nasze uczucia równości.


Państwo / władza

* państwo jest (...) czynnikiem które w ciągu całej swojej historji, służyło dla przeszkadzania jednoczenia się ludzi, dla paraliżowania inicjatywy miejscowej dla tłumienia istniejących wolności i zabijania w zarodku nowych. Wiemy przytem, że organizacja, która ma już za sobą parę stuleci istnienia i która silnie ukształtowała się w pewną formę, w celu wypełnienia w dziejach określonej roli, nie może przystosować się do odegrania roli biegunowo przeciwnej.
* państwo jest uosobieniem zła i tworem, który najskuteczniej ogranicza wolność człowieka
* państwo jest instytucją, która przeszkadza naturalnemu rozwojowi społeczeństwa
* anarchizm dowiódł, że autorytet państwa, rozszerzającego coraz bardziej zakres swej władzy, jest faktycznie tylko szkodliwą, nieużyteczną nadbudową, którą wzniesiono w interesie kapitału
* państwo w całej swej historii służyło do przeszkadzania w jednoczeniu się ludzi, dla paraliżowania inicjatywy miejscowej, dla tłumienia istniejących wolności i zabijaniu w zarodku nowych
* niepodobna jest zrobić nic pożytecznego dla ludu przy pomocy machiny administracyjnej
* na Syberii straciłem wszelką wiarę w organizację państwową i nosiłem w sobie grunt przygotowany pod zasiew idei anarchizmu
* wszystko to co kiedyś było uważane za funkcję państwa, jest dziś kwestionowane; ludzie załatwiają swe sprawy daleko łatwiej i lepiej bez pośrednictwa państwowego
* ludzkość dąży do sprowadzenia działalności rządów do zera , czyli do zniesienia państwa, tego uosobienia niesprawiedliwości, ucisku i monopolu
* wszelkie państwo to sojusz bogatych przeciwko biednym, sojusz posiadających władzę przeciwko tym, którymi rządzą
* wszelki rząd, wszelka władza powstała jako wynik wojny
* tam gdzie nie ma i nigdy nie było wojny - nie ma rządu
* sama istota państwa stanowi przeszkodę podstawową dla rozwoju społeczeństwa na zasadach równości i wolności, ponieważ państwo jest formą historyczną , która utworzona została w celu przeszkodzenia takiemu rozwojowi

Kapitalizm

* czyż można określić jaka cząstka bogactw, w których nagromadzeniu bierzemy wszyscy udział należy się każdemu z nas?
* system pracy zarobkowej jest wynikiem przywłaszczenia indywidualnego narzędzi produkcji i ziemi; jest on zarazem koniecznym warunkiem rozwoju produkcji kapitalistycznej: wraz z nią musi też zginąć
* za pieniądze - mówili - można kupić wszystko, czego potrzeba; okazało się szakże niebawem, że była to droga błędna; historia współczesna doprowadza jednostkę do przekonania, że bez pomocy wzajemnej i współdziałania nic nie wskóra, nawet jeśli kufry swe wypełni po brzegi
* społeczeństwo, które zniesie własność prywatną będzie musiało zorganizować się na zasadach komunizmu anarchistycznego
* każdemu według potrzeb
* bierzcie ile wam potrzeba
* czyż można wątpić, że w dniu w którym narzędzia produkcji zostaną oddane do użytku ogółu, gdy wszyscy pracować będą wspólnie, a praca, odzyskując należne jej miejsce, wytwarzać będzie o wiele więcej, niż potrzeba na zaspokojenie wszystkich ludzkich potrzeb - czyż można wątpić że wtedy tendencja ta, już dziś tak potężna, upowszechni się tak dalece, iż stanie się właśnie zasadą życia społecznego
* w dzisiejszych warunkach oddawać się pracy fizycznej to znaczy być zamkniętym przez długie godziny w niezdrowym pomieszczeniu, być skazanym na lichy zarobek, na niepewność jutra, na bezrobocie, bardzo często na nędze, a coraz częściej na śmierć przedwczesną w szpitalu, to znaczy mieć na czole przez całe życie piętno niższości, zadowalać się okruchami spadającymi ze stołów klasy uprzywilejowanej
* i tak będzie dopóty, dopóki istnieć będą obok siebie dwie klasy ludzi - luidzi pracujących fizycznie i ludzi mianujących się "pracownikami ducha", dopóki istnieć będą ręce czarne i białe

Socjalizm

* ale nasz komunizm nie jest komunizmem falansterów (od "falanga" - system socjalizmu utopijnego Fouriera - zrzeszenie spółdzielcze obejmujące około 1600 ludzi), ani komunizmem niemieckich teoretyków władzy państwowej; jest to komunizm anarchistyczny - bez rządu, komunizm ludzi wolnych
* socjaliści chcą skupić silną władzę w ręku, bądź rządzącej mniejszości, bądź "starszych" pochodzących z wyborów i tym sposobem składają w ofierze niezależność osobistą
* socjaliści nie uważają za możliwą realizację takiego ustroju, w którym wszystkie cztery formy równości urzeczywistniałyby się w jednakowym stopniu i poświęcają jedną z form dla osiągnięcia innych

Demokracja

* bo czyż nie jest oczywistym nonsensem powołać kilku ludzi i powiedzieć im: "układajcie i wydawajcie prawa, dotyczące wszystkich przejawów i potrzeb życia naszego, nawet jeśli żaden z was nie ma o nich pojęcia?"
* wszyscy coraz lepiej zaczynają rozumieć, że rząd większości równa się oddaniu wszystkich spraw kraju na pastwę krzykliwym "żabom błotnym", zasiadającym w Izbie i komisjach, słowem ludziom, którzy nie posiadają własnego zdania
* parlamentaryzm jest najodpowiedniejszą formą organizacji dla społeczeństwa opartego na pracy najemnej i wyzysku mas ludowych przez posiadaczy kapitału
* każdemu ustrojowi ekonomicznemu odpowiada pewna właściwa dlań forma ustroju politycznego i niepodobna zreformować własności bez wprowadzenia jednocześnie nowej organizacji życia politycznego
* społeczeństwo wolne, które obejmie w posiadanie, wspólne wszystkim ludziom dziedzictwo, zmuszone będzie szukać nowej organizacji, bardziej odpowiadającej warunkom nowej ery ekonomicznej dziejów i znajdzie ją w swobodnym grupowaniu się i w wolnej federacji grup
* chętnie cytują wolności angielskie i łączą je bez zastanowienia z parlamentem; ale zapominają w jaki sposób, czysto rewolucyjny, każda z tych wolności wydarta została temu samemu parlamentowi; organizując trades-uniony i strajk wbrew przepisom parlamentu i szubienicom z 1813r., otrzymali robotnicy angielscy prawo łączenia się w związki i strajowania
* parlament wkracza ciągle w prawa polityczne kraju i znosi je jednym pociągnięciem pióra, zupełnie jak król, gdy nie ma przed sobą masy gotowej do buntu
* społeczeństwo eręcza władzę małej względnie liczbie osób, z konieczności wręcz istnieć muszą rządy osobiste, grono rządzących bowiem szuka tylko osoby, której by się oddało
* rządy parlamentarne odznaczają się niezwykłym okrucieństwem w chwilach walki ludu z burżuazją
* parlamentaryzm nie powstrzymuje od wojen, dąży do centralizacji i rozszerzania swych atrybutów kosztem inicjatywy obywateli
* parlamentaryzm jest zorganizowanym systemem interesów burżuazji, związany więc jest z ustrojem kapitalistycznym i z chwilą jego upadku sam upaść powinien
* dzieje ostatniego pięćdziesięciolecia dały nam szereg wymownych dowodów, świadczących o zupełnehj niezdolności rządy parlamentarnego do wywiązania się z zadań, które nań włożyć chciano
* kiedyś mówić będą o wieku dziewiętnastym, jako o epoce bankructwa parlamentaryzmu
* dziś, gdy jakaś grupa rozsiana po wszystkich zakątkach ziemi, pragnie zorganizować się dla wspólnego celu, to już nie bawi się w obieranie parlamentu międzynarodowego z deputowanymi dobrymi do wszystkiego i nie mówi im: "uchwalajcie dla nas prawa, a my im będziemy posłuszni"; jeśli nie mogą porozumieć się bezpośrednio lub listownie, wtedy wysyłają delegatów, gruntownie obeznanych z daną sprawą i powiadają im: "starajcie się dojść do zgody w takiej a takiej kwestii i wtedy wracajcie do nas - nie z gotowymi paragrafami praw, lecz wypracowanym projektem porozumienia, które przyjmiemy lub odrzucimy"

Rewolucja

* rewolucja to okres przyspieszonej ewolucji, przyspieszonego rozwoju i szybkich zmian; za każdym razem gdy do nich dochodzi, może wybuchnąć wojna domowa w mniejszej lub większej tylko skali
* rewolucja jest nie do uniknięcia, cała zaś sprawa polega na tym, by osiągnąć jak największe wyniki przy jak najmniejszych rozmiarach wojny domowej i najmniejszej liczbie ofiar; należy zatem unikać mnożenia nienawiści, co jest tylko wtedy możliwe, gdy uciemiężeni zostaną dostatecznie uświadomieni w swoich dążeniach i zamiarach, gdy będą mieli jasno sprecyzowane ideały
* warunkiem powodzenia rewolucji jest, by idea jej była szeroko rozpowszechniona, by dotarła do każdego miejsca i by w umyśle każdego robotnika i chłopa złączyła się z pojęciem anarchii
* rewolucja od samego początku powinna być aktem sprawiedliwości wobec "poniżonych i skrzywdzonych", a nie obietnicą naprawy zła w przyszłości; w przeciwnym razie na pewno upadnie
* przyszła rewolucja mieć będzie charakter powszechny, którego nie miały poprzednie rewolucje; jeśli w przeszłości były możliwe lokalne przewroty, to teraz, przy obecnie istniejących bliskich związkach między wszystkimi krajami i przy obfitości przyczyn sprzyjających wybuchowi rewolucji w każdym z nich, pożar rewolucji nieuchronnie przeniesie się i obejmie całą Europę
* dla rozpoczęcia wszelkiej rewolucji konieczne jest przede wszystkim poczucie niezadowolenia z obecnego stanu, świadomość beznadziejności połóżenia i brak możliwości zmiany tego zwykłą drogą, w końcu zaś - gotowość ryzyka, by zmienić ową sytuację
* dla powodzenia rewolucji niezbędne jest: siła naporu, słabość rządu, jasność żadań
* rewolucja to nieskończenie więcej niż szereg ruchów powstańczych na wsi i w miastach; ona jest czymś więcej niż zwykłą, choćby nawet bardzo krwawą walką stronnictw, bitwą uliczną; jest szybkim, w ciągu paru lat następującym obaleniem urządzeń, które wymagały stuleci, aby się zakorzenić, a wydawały się tak trwałe i niewzruszone, że najgwałtowniejszi reformatorzy ledwo się odważyli napadać na nie w swych pismach
* rewolucja to zapadnięcie się, to szybkie zgruchotanie w ciągu paru lat wszystkiego co stanowiło dotychczas istotę życia społecznego, religijnego, politycznego i gospodarczego pewnego narodu, to obalenie nabytych pojęć i powszechnych wyobrażeń o tych wszystkich tak zawikłanych stosunkach zbiorowiska ludzkiego
* rewolucja to rozwój nowych idei równościowych o stosunkach między obywatelami - idei, które wkrótce stają się rzeczywistością, a wtedy zaczynają promieniować na sąsiednie narody, przekształcają świat oraz narzucają następnemu stuleciu swoje piętno, swe zagadnienia, naukę, kierunek rozwoku ekonomicznego, politycznego i moralnego
* rząd rewolucyjny jest pojęciem zawierającym sprzeczności; przymiotnik "rewolucyjny" oznacza coś takiego, co z żadnym rządem nie może mieć wspólnego; wyraz "rząd" oznacza porządek, którego rewolucja jest negacją; nie ma zatem potrzeby tworzenia rządy rewolucyjnego, nawet w przejściowej epoce

Pacyfizm

* wojna państwa, pokój mas
* przynależność do armii, choćby w najniszej randze oznacza zgodę i współudział w zabijaniu

Egalitaryzm

* nasze zadanie polegać będzie na tym, ażeby od chwili wybuchu rewolucji i poprzez cały czas jej trwania na przestrzeni kraju ani jednemu mężczyźnie nie zabrakło chleba, aby ani jedna kobieta nie potrzebowała wystawać przed piekarnią, oczekując na kawałek chleba jak na wielką łaskę, aby ani jedno dziecko nie zaznało głodu.
* czyń drugiemu to, cobyś chciał, aby tobie czyniono w podobnych okolicznościach
* co się zaś tyczy pojęcia "dobra" i dążeniu ku niemu, to uznanie pomocy wzajemnej za podstawowy rys w życiu wszystkich istot żywych niewątpliwie stanowi prawdę budzącą entuzjazm
* etyka nawołuje do czegoś wyższego: do miłości, do męstwa, do braterstwa, do poszanowania samego siebie, do życia zgodnego z ideałem
* jeśli człowiek pragnie żyć życiem, w którym wszystkie jego siły będą się mogły w pełni przejawić, to musi raz na zawsze wyrzec się myśli, że można żyć nie licząc się z potrzebami i pragnieniami innych
* pomoc wzajemna wewnątrz gatunku jest głównym czynnikiem, głównym sprawcą tego, co można nazwać postępowym rozwojem
* rządzony, oszukiwany, wyzyskiwany, prostytutka i temu podobni, ranią przede wszystkim nasze uczucia równości
* kobieta to "kozioł ofiarny ludzkości" pozostający w "jarzmie niewoli kuchennej"
* dlaczego praca kobiet zawsze liczy się za nic? dlaczego w każdej rodzinie matka, a często i parę służących poświęcają cały czas sprawom kuchennym? dzieje się tak dlatego, że dotąd nawet ludzie, dążący do wyzwolenia "ludzkości" nigdy w swych wyzwoleńczych marzeniach nie brali w rachubę kobiety, uważając za rzecz niegodną mężczyzny myśleć o "tych wszystkich sprawach kuchennych", które w całości zwalili na barki swego kozła ofiarnego
* pamiętajmy o tym, że rewolucja, która się będzie upajała pięknymi frazesami o Wolności, Równości i Braterstwie a pozostawi jednocześnie domowe niewolnictwo kobiety nie będzie wcale rewolucją, gdyż połowa ludzkości jęcząca w jarzmie niewoli kuchennej, będzie musiała po raz wtóry dokonać rewolucji żeby się wyzwolić spod ucisku drugiej połowy

Religia

* religijna propaganda niesie ze sobą zło, przeważające nad dobrymi jej stronami: uczy ona posłuszeństwa, uczy podporządkowania się autorytetowi i wysuwa na czoło przede wszystkim ludzi ambitnych, którzy lubią rządzić
* kościół jest to zorganizowana osłona podporządkowania ludzi wszelkiej władzy
* kościół to rząd "wybranych" z nieuniknionymi wadami wszelkiego rządu - to odstępstwo od woli założycieli religii
* kościół odrzucił w życiu dobroć i wszechprzebaczenie; co więcej w prześladowaniu swych przeciwników był bezgranicznie okrutny
* lecz najgorsze było to, że gdy tylko chrześcijaństwo stało się kościołem państwowym, zapomniało o odpuszczeniu win i dokonywało zemsty za każdą przewinę, nie w mniejszym stopniu niż czynili to wschodni despoci
* wszelki opór władzy kościelnej kościół karał ze zgoła wschodnim okrucieństwem - torturami i stosem; w tym celu kościół zachodni stworzył odrębną instytucję - Inkwizycję "świętą"
* chrześcijaństwo przestało być religią ukrzyżowanego Chrystusa, by stać się religią państwa, w ten sposób dwa podstawowe nakazy chrześcijaństwa - równość i odpuszczenie win - zostały odrzucone
* kościół broniąć tego, co uważał za czystość wiary, i gnębiąc to co uważał za jej skażenie i za występną herezję, wkrótce doszedł do krańcowego okrucieństwa w swych prześladowaniach "odstępców"
* w imię powodzenia w tej walce kościół szukał, a następnie już zażądał poparcie ze strony świeckich władz, które z kolei od kościoła wymagały przychylnego stosunku i popierania środkami religii ich despotycznej władzy nad ludem
* ruch, który się zaczął jako protest przeciwko bezeceństwom władzy, stawał się tej władzy narzędziem; błogosławieństwo kościoła nie tylko przebaczało władcom ich przestępstwa, lecz nawet przedstawiało te przestępstwa kao wypełnianie rozkazów boskich

Wolność

* wolność to wizja wolnych gmin, połączonych w dobrowolne związki władających całą ziemią , bez popów, panów i urzędników, gdzie władzą są ogólne zgromadzenia, które decydują o wstąpieniu do związku
* całe zło w świecie bierze się ze sprzecznych z naturą sztucznych instytucji i struktur, które krępując wolną, spontaniczną działalność jednostek uniemożliwiają realizację naturalnych, wrodzonych ideałów równości i sprawiedliwości
* pozostawiając każdej jednostce zupęłną swobodę myśli i czynu możemy się spotkać z pewnym krańcowym ujmowaniem naszych zasad, ale samo życie społeczne w połączeniu z jawną i szczerą krytyką pojęć i czynów usunie powoli tę krańcowość
* WOLNOŚĆ JEST NAJSKUTECZNIEJSZYM ŚRODKIEM PRZECIWKO WSZELKIM NIEWŁAŚCIWOŚCIOM WYPŁYWAJĄCYM Z NADUŻYCIA WOLNOŚCI